Is het lerarentekort binnenkort verleden tijd? “Het is alvast positief dat veel directies ervaren dat het probleem kleiner wordt”

Door Ingo Pauwels

De voorbije week kon je er moeilijk naast kijken: het Vlaamse onderwijs heeft nog altijd een tekort van meer dan 3700 voltijdse leerkrachten. Krantenkoppen spreken over ‘precaire situaties’. Vooral in Brussel en arrondissement Halle-Vilvoorde is er sprake van een nijpend tekort. Volgens Vlaams minister van Onderwijs, Zuhal Demir (N-VA), is het geen verrassing.  Ze wijst daarbij naar de steeds ruimer geworden taakinvulling van leerkrachten. "Leerkrachten moeten weer doen wat ze het beste kunnen: lesgeven", klinkt het. Maar is het lerarentekort nog wel zo ‘precair’ als de voorbije jaren?  

De cijfers zijn harde realiteit en het verhaal van overvolle klassen en een schrijnend gebrek aan kandidaat leerkrachten klinkt vertrouwd in de oren. Toch is er een andere kant aan het verhaal die zelden de voorpagina haalt: het tekort is wel degelijk minder nijpend dan een jaar geleden. Het lijkt erop dat er een voorzichtig positieve trend is ingezet dus. 

Van een structureel tekort

Dat er nog altijd veel leerkrachten ontbreken in het onderwijs, valt niet te ontkennen. Het departement Onderwijs berekende dat vooral de grootsteden kreunen onder de druk. In het Brusselse lerarenkorps missen ze zo’n 10 procent in het lager onderwijs en 7 procent in het secundair. In Antwerpen en Gent ontbreekt er telkens zo’n 4 procent in het team. Ook Halle-Vilvoorde worstelt: daar zoeken ze nog 180 leerkrachten basisonderwijs en 161 in het secundair die voltijds voor de klas willen staan. Directeurs in die regio’s getuigen dat vacatures vaak maanden openblijven. "Voor levensbeschouwelijke vakken en theoretische vakken voor beroepsonderwijs blijven de vacatures openstaan. En Frans staat ook hoog op de lijst", vertelt Maggy Vankeerberghen, coördinerend directeur van scholengroep UNIK in Halle-Vilvoorde.

Een belangrijke oorzaak van het probleem is dat leerkrachten veel tijd verliezen met andere taken: meer dan 115.000 lesuren gaan verloren aan administratie, begeleiding van startende leerkrachten en andere kerntaken zoals taken en toetsen verbeteren en lessen voorbereiden. Taken die belangrijk zijn, maar waarvoor scholen vaak zelf uren moeten vrijmaken ten koste van effectief lesgeven. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel waarin bestaande lerarenkorpsen structureel onderbemand blijven terwijl de werkdruk stijgt. Geen wonder dat de vraag naar een duidelijk middenkader en medewerkers voor ondersteunende functies luider klinkt.

Naar een voorzichtig herstel

Toch is er een positieve keerzijde aan het verhaal. Wie even uitzoomt en naar de cijfers op jaarbasis kijkt, ziet dat de situatie in vergelijking met vorig jaar opmerkelijk verbeterd is. Volgens de gegevens van de Vlaamse arbeidsbemiddelaar VDAB is het aantal vacatures in het secundair onderwijs met maar liefst 40 procent gedaald. Vorig jaar waren er in totaal 1.949 oningevulde lerarenposities, terwijl er dit jaar sprake is van net geen 1.150.  

 Waar middelbare scholen vorig jaar gemiddeld minder dan één kandidaat per openstaande vacature kregen, zijn dat er nu iets meer dan één (1,24 werkzoekenden per vacature in plaats van 0,88). In Brussel ging het aantal kandidaat leerkrachten voor elke 100 vacatures van 8 naar 14. Toegegeven, dat is nog altijd weinig, maar wel bijna een verdubbeling tegenover vorig jaar. 

Een bevraging van de Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten (OVSG) bij 384 schooldirecties bevestigt die positieve trend. Nog maar één op de drie directies zoekt vlak voor de start van het nieuwe schooljaar naar leerkrachten. Vorig jaar waren dat er nog één op twee. Het merendeel van de directies meldt zelfs een afwezig lerarentekort (25 procent) of een dat kleiner is dan vorig jaar (30 procent). “Onze schooldirecties zoeken steevast naar oplossingen en kijken momenteel op een andere manier naar hun aanwervingen,” verklaart Walentina Cools, algemeen directeur van OVSG. “Ze proberen er op een heel sterke en creatieve manier voor te zorgen dat zij mensen voor de klas hebben staan die al dan niet een pedagogisch diploma hebben behaald of als zij-instromers van start kunnen gaan, al moet er binnen de school steeds voldoende evenwicht zijn tussen gediplomeerde leerkrachten en instromers die nog in opleiding zijn.”  

Het Limburgse lichtpunt

Regio Limburg springt er al helemáál positief uit. Verschillende scholen geven aan dat ze hun vacatures voor dit schooljaar vlot ingevuld kregen. "De situatie is dit jaar echt helemaal anders", benadrukt Tom Cox, coördinerend directeur van scholengroep Sint-Quintinus in Hasselt en Zonhoven. Ook andere campussen in Noord-Limburg melden dat er veel minder openstaande vacatures zijn dan vorig jaar. Een opvallende vooruitgang, een die moed inboezemt bij Daisy Merlo, directeur van het GO! Atheneum Campus Van Eyck in Maaseik: "Alles is ingevuld, dus we kunnen met vertrouwen aan het schooljaar beginnen". Zulke optimistische getuigenissen waren de afgelopen jaren ondenkbaar. 

Er zit beweging in

“Het is te vroeg om van een kentering te spreken, maar we hopen dat deze trend zich doorzet en dat het lerarenberoep aantrekkelijker wordt”, klinkt het bij Walentina Cools. Bevoegd minister Demir wil daarom inzetten op een grondige hervorming van het kerntakenpakket. "Te vaak staan leerkrachten niet voor de klas. Tijdens de lesuren zijn ze bezig met andere activiteiten, die vaak ook kunnen worden opgevangen door andere medewerkers,” onderstreept ze.

“De hervorming moet grondig gebeuren zodat leerkrachten voor de klas kunnen staan en daar ook blijven."

Door steeds te focussen op het aanhoudend tekort van 3700 leerkrachten, raakt de positieve vooruitgang ondergesneeuwd. Want er is wel degelijk ruimte voor voorzichtig optimisme. De cijfers van dit jaar tonen alvast dat het tij kan keren: minder openstaande vacatures, meer geïnteresseerde profielen en regio’s waar het tekort niet langer verstikkend aanvoelt. De weg naar verbetering is dus ingeslagen!